އޮޓިޒަމް ހޭލުންތެރިކުރުމުގެ ދުވަސް

މިމަހަކީ، އެޕުރީލް މަހަކީ އޮޓިޒަމް އާއި ގުޅިވައިގެން ދުނިޔޭގެ ކަންކޮޅުތަކުގައި ފާހަގަކުރާ މަހެކެވެ. ވަކިން ހާއްސަކޮށް 2 އެޕުރީލްވާ ދުވަހެވެ. މީހުން ހޭލުންތެރިކުރުވާށާއި އެކުދިންނާ މެދު ހާއްސަ ގޮތެއްގައި އަޅާލުމުގެ މަހެއްގެ ގޮތުގައެވެ. ހޭލުންތެރިކުރުވުމުގެ ބޭނުމަކީ އެކުދިން ލޭބަލުކޮށް ވަކިން ހާއްސަ ނަޒަރަކުން ދެކުމެއް ނޫނެވެ. އެހެނެއްކަމަކު، އެކުދިންގެ އަމިއްލަ އިހުތިޔާރުން ބޭރުގައި ކުރެވޭ ކަންތައްތަކާމެދު ތިމާމެން އެކަން ދަނެ، އެކުދިންނަށް ނުވަތަ އެކުދިންގެ މައިންބަފައިން ހިތުގައި ޖެހޭނެ އެއްޗެތި ނުބުނުމާއި އެކުދިންނާ ދިމާލަށް އެއްޗެތި ބުނެ ލޯއަޅާ ނުހެދުމެވެ.

އޮޓިޒަމް ޖެހިފައި ތިބޭ ކުދިންގެ އެއް ހާއްސަ ސިފައަކީ ބޮޑާހޭކުމާއި އަޑުގަދަކުރުމާއި އަމިއްލައަށް އަނިޔާ ދިނުމެވެ. މިއީ އެކުދިންގެ ތަބީއީ ސިފައެކެވެ. މައިންބަފައިންގެ ތަރުބިއްޔަތާ ގުޅިފައި ހުންނަ ކަންތައްތަކެއް ނޫނެވެ. އެހެންކަމުން، އެކުދިންގެ ތަރުބިއްޔަތާ ގުޅުވައިގެން އެއްޗެތި ނުބުނުމަށް އެހެން މީހުން ސަމާލުކަން ދޭންޖެހެއެވެ.

ހޭލުންތެރިކުރުވަން ޖެހޭ އަނެއްކަމަކީ އޮޓިޒަމް އަވަހަށް ދެނެގަތުމާއި އޭގޭ ފަރުވާ ކުރިން ފެށުމެވެ. ފަރުވާ ދިނުމަށް ވަސީލަތްތައް ގާއިމުކުރުމާއި އެކަމަށް މަގުފަހިކޮށްދިނުމެވެ. މިއީ ސަރުކާރުގެ މަސްއޫލިއްޔަތެކެވެ. އޮޓިޒަމް ފާހަގަކުރާ މިމަހުގައި ރާއްޖޭގައި އޮޓިޒަމް ދެނެގަނެވޭނެ ގާބިލު ޑޮކުޓަރުންތަކެއް ތަމުރީނުކުރެވިފައި ނެތުމާއި އެކަމާ ގުޅޭ އެކަށީގެންވާ ފަރުވާތަކެއް ލިބެން ނެތުމީ އަހަރެމެން ހިތާމަކުރާ ކަމެކެވެ.

އެހެންކަމުން، މިހާއްސަ މަހުގައި މިކަންތަކުގެ މައްޗަށް އިތުރަށް ވިސްނައި ދިވެހި ސަރުކާރާއި ކަމާބެހޭ މުއައްސަސާތަކުން ހަރުދަނާ ފިޔަވަޅުތަކެއް އެޅުމަށް އިލުތިމާސްކުރަމެވެ. ވަކިން ހާއްސަކޮށް، މާލެއިންނާއި ސަރަހައްދީ ހޮސްޕިޓަލްތަކުން ބަހުގެ ތެރަޕީ (ލޭންޖުއޭޖް ޕެތޮލޮޖީ) އާއި އޮކިޔުޕޭޝަނަލް ތެރަޕީ ލިބޭނެ މަގު ފަހިކޮށްދިނުމަށާއި އާނލީ އިންޓަވެންސަން ސެންޓަރުތައް އެންމެ ކުޑަވެގެން ޕޮރޮވިންސް ފެންވަރުގައި ގާއިމުކުރުމަށެވެ.

އޮޓިޒަމްއަކީ އެހެން ނުކުޅެދުންތެރިކަމާ ހިލާފަށް ފަރުވާކުރެވިދާނެ ކަމެކެވެ. އުމުރުގެ ކުރީކޮޅު ދެވޭ ފަރުވާއިން އޮޓިޒަމް ޖެހިފައި ތިބި ކުދިން ރަގަޅުވެފައި އެބަތިއްބެއެވެ. އަދި އާނލީ އިންޓަވެންސަންގެ ތެރެއިން ތިންބައި ކުޅަ އެއްބައި ކުދިން ރަގަޅުވާކަމަށް ދިރާސާތަކުން ދައްކައެވެ. ގިނަ ކުދިންނަކީ ބޭރު ފުށުން އެއްވެސް އުނިސިފަ ފެންނަން ނުހުންނަ، ވިސްނުމުގެ ގޮތުން އެއުމުރުގެ އެހެން ކުދިންނެކޭ އެއްފަދަ ބަޔެކެވެ. ދުނިޔޭގެ އެހެން ގައުމުތަކެކޭ އެއްފަދައިން، މިކުޑަކުޑަ ރާއްޖޭގައި އޮޓިޒަމް ޖެހޭ ކުދިންގެ ނިސްބަތް އިތުރުވާކަން އެއީ ހަގީގަތެކެވެ. މާލީގޮތުން އެހާ ފުއްދުންތެރި ބަޔަކަށް ނުވިޔަސް ފަރަދުންގެ ފެންވަރުގަޔާއި، ޖަމާއަތުގެ ފެންވަރުގަޔާއި ސަރުކާރުގެ ފެންވަރުގައި ކަންތައްތަކެއް ކުރަން މިމަހު އަޒުމު ކަނޑައަޅަމާތޯއެވެ؟

ދިވެހި އަކުރުގެ ކާޑު ސެޓު

ބަހެއް އުގަންނައިދިނުމުގައި އެންމެ މުހިއްމު އެއްޗަކީ އެބަހެއްގެ އަކުރުތައް ނުވަތަ އަކުރުތަކުގެ އަޑު ދަސްކޮށްދިނުމެވެ. މިކަމަށް މަގުފަހިކުރުމުގެ ގޮތުން އެވަނީ ދިވެހި އަކުރު ތަކުގެ ކާޑު ސެޓެއް ތައްޔާރު ކުރެވިފައެވެ. މިކާޑު ބޭނުންކުރުމުގައި ބަލަންވީ ކަންތައްތަކަކީ: 
1. ކުއްޖާއަށް އަކުރުތަކުގެ މަހުރަޖަތައް ނުވަތަ އަކުރުގެ އަޑު ރަގަޅަށް ކިޔުވުން
2. އަކުރާއި އެއަކުރުގެ އަޑު ދެނެގަތުމަށް ދަސްކޮށްދިނުމެވެ.

ކާޑުސެޓު ޑައުންލޯޑުކުރޭ: ކުޑަ ކާޑު ސެޓު | ބޮޑު ކާޑު ސެޓު

Announcement: A specialist is to visit Male'

A specialist in Autism is scheduled to visit Autism Association of Maldives, a local NGO based in Male'.

So, if you have a child with Autism or suspect your child for Autism please call 7529901 (Ms. Aishath Zila) and book an appointment to consult the visiting specialist.

Date: 13 March 2011
Venue: Autism Association of Maldives, Ma. Eureka, Vaidheri Hingun, Malé.
Time: appointment only.

If your child has any two of the following symptoms you ought to make an appointment.
1. The child avoids looking at faces.
2. The child cannot communicate or engage in a dialogue.
3. The child engages in repeated behaviours. That is, the child likes to do the same thing again and again.
4. The child puts hands over the ears in loud environments.
5. The child does not know how to play toys properly.
6. The child does not sleep properly throughout the night.
7. The child cries or laughs for no reason.
8. The child bangs head on the wall or inflict any kind of self injury.
9. The child does not follow instructions.
10. The child has sensory issues like no reaction to heat, loud noise, injury, etc.

Additional Information: Autism Association of Maldives is the first NGO established in the country for the Autism cause. Their mission is to assist children with Autism Spectrum Disorders live a happy life and attain their full potential. Their email is info@autism.mv. Click here to download their information brochure.

ހާށަވިޔަނި ކާޑު

ކުއްޖަކަށް ތާނަ ލިޔަންކިޔަން ދަސްކޮށްދިނުމުގައި ފުރަތަމަ ފަށައިގަންނާނެ ހިސާބަކީ، 1. ތާނަ އަކުރު ދެނެގަތުމަށް ދަސްކޮށްދިނުމާއި 2. ތާނަ އަކުރުން ނުކުންނަ އަޑު ދަސްކޮށްދިނުމެވެ. މިމަރުހަލާއަށް ތަސްވީރު ބޭނުންކުރެވިދާނެއެވެ. އޮޓިޒަމް ހުންނަ ކުދިންނަކީ ތަސްވީރުން ކަންތައްތައް ދެނެގަންނަ ބަޔެކެވެ. އިގިރޭސިން ބުނާނަމަ ވިޒުއަލް ރީޑާސް (visual readers) އެވެ.

މިކަމަށް ބޭނުންކުރުމަށްޓަކައި ހާށަވިޔަނީގެ ކާޑު ސެޓެއް އެވަނީ އަޕުލޯޑުކުރެވިފައެވެ. ޕުރިންޓުކުރުމަށްފަހު، ކާޑުތައް ކަތުރުން ކަފާލައިގެން ފަހަރަކު 1 ކާޑު ބޭނުންކުރާށެވެ. އަޑު ދަށުން ކިޔުވައި، އަޑު ހާނުވާށެވެ. މިއަށް އިގިރޭސިބަހުން ކިޔަނީ އާޓިކިޔުލޭސަން (articulation) އެވެ.

ކާޑުސެޓު ޑައުންލޯޑުކުރޭ: ކުޑަ ކާޑު ސެޓު | ބޮޑު ކާޑު ސެޓު

ބޭނުން ހިފިދާނެ އިތުރު ވިޑީއޯތައް:

އޮޓިޒަމްޖެހިފައިވާ ކުދިން ބަލާބޮޑުކުރުމުގައި ބެލެނިވެރިން ތަހައްމަލުކުރާ ވޭނާއި ފިކުރު

"ކީއްވެ އެކުދިން މަރާލީ؟" 911 ގެ އެމެޖެންސީ ނަމްބަރުގެ އޮޕަރޭޓަރު ސުވާލުކުރިއެވެ. "އެދެކުދިންނަށްވަނީ އޮޓިޒަމް ޖެހިފައި. އަހަރެންނެއް ބޭނުމެއްނޫން އެފަދަ ކުދިންނެއް. އަހަރެން ބޭނުމީ އާދައިގެ ކުދިން" ޖަވާބުގައި ސާއިގާ އަހުތަރު މިދިޔަ ހޯމަދުވަހު ބުންޏެވެ. ޒައިން އަހުތަރު (5 އަހަރު) އާއި އޭނާގެ ކޮއްކޮ ފަރިޔާލް އަހުތަރު މަރާލުމުގެ ކުށުގައި އެމެރިކާގެ ޓެކްސަސްގައި ދިރިއުޅޭ އެކުދިންގެ މަންމަ ސާއިގާ (30 އަހަރު) ވަނީ މިދިޔަ ހޯމަދުވަހު ފުލުހުންގެ ބެލުމުގެ ދަށަށް ގެންދެވިފައެވެ. މިއީ މިދިޔަ ހަފުތާގައި ހިގާދިޔަ ހަގީގީ ހަދިސާއެކެވެ.

އޮޓިޒަމްޖެހިފައިވާ ކުއްޖަކު ބަލާބޮޑުކުރުމަކީ ގިނަ ތަކުލީފުތަކެއް އެކުއްޖާގެ ބެލެނިވެރިން އުފުލަންޖެހޭ، ހާސްކަމާއި ފިކުރުންފުރިފައިވާ ކަމެކެވެ. ސަބަބަކީ އެއްވެސް ސަބަބަކާ ނުލައި ކުއްލިއަކަށް ރުޅިއައުމާއި، ބޮޑާހޭކުމާއި، އަތުންފައިން ގޯސްހެދުމެވެ. ގިނަ ކުދިންނަކީ ވާހަކަ ނުދެއްކޭކުދިންކަމުން، މައިންބަފައިން ދަރިފުޅަށް ވިސްނައިދޭން ކުރާ މަސައްކަތް ކޮޅެއްގައި ނުޖެހުމެވެ. މިހުރިހާ ކަމަކަށްވުރެންވެސް، އެފަދަ މައިންބަފައިންނަށް ބޮޑު ހިތްދަތިކަމެއް ލިބެނީ، ދަރިފުޅު ބޮޑާހާކާއިރުގައި ތިމާ ވަށައިގެން އުޅޭ އެހެންމީހުންގެ ލޯއެޅުންތަކުންނާއި ތިމާ ވާށައިގެން އުޅޭ މާހައުލުގައި އުޅޭ އެހެންމީހުން ވިސްނާނުލައި ބުނާ ބަސްތަކުންނެވެ.

"ހާދަ ބަސްނާހާ ކުއްޖެކޭ.. އެކުއްޖާ އެހުރީ ލޯބިން ހަލާކުކޮށްފައޭ.. ދަރިން ތަރުބިއްޔަތު ކުރާކަށް ނޭގެއޭ.. ހާދަ ގޯސް ބެލެނިވެރިންނެކޭ.. " މިފަދަ ބަސްތަކަކީ އޮޓިޒަމްޖެހިފައިވާ ކުދިންގެ މައިންބަފައިން މުޖުތަމައުގެ އެހެންމީހުންގެ ފަރާތުން ގިނަގިނައިން އަޑުއަހާ ބަސްތަކެވެ. އެއިން ކޮންމެ ބަހަކީ ތާއަބަދު ފިކުރުކުރުންމަތީގައި އުޅޭ މައިންބަފައިންނަށް ލިބޭ އިތުރު ހިތާމައަކާއި ވޭނެކެވެ. މިފަދަ ބަސްތައް ބުނާ ގިނަ މީހުންނަކީ އޮޓިޒަމްއަކީ ކޮންއެއްޗެއްކަމާއި، އެކުއްޖާގެ ފަރާތުން އެފެންނަ ކަންތައްތަކަކީ ހަގީގަތުގައި އޮޓިޒަމްގެ ސަބަބުން މެދުވެރިވާ ކަންތައްތަކެއްކަން ނޭގޭ މީހުންނެވެ.

ބުނާއަޑުނޭހުމާއި ބޮޑާހޭކުމާއި އަތްފައިންގޯސް ހެދުމަކީ އާދައިގެ ކުދިންގެ ތަރުބިއްޔަތާ ގުޅިފައިވާކަމަށް ވާއިރު، މިއީ އޮޓިޒަމްގެ ހާއްސަ އަލާމާތްތަކެވެ. އޮޓިޒަމްޖެހިފައިވާ ކުއްޖާ އޭނާގެ އިހުތިޔާރުގައި ކުރާ ކަންތައްތަކެއް ނޫނެވެ. އޮޓިޒަމަކީ ކުއްޖާ އުފެދުމުގައި ސިކުޑި ހެދިބޮޑުވާންވީގޮތަށް ތަރައްގީނުވުމުގެ ސަބަބުން މެދުވެރިވާ ކަމެކެވެ. ބައްޔަކަށްވުރެން ބޮޑަށް ޑިސްއޯޑައެކޭ ކިޔަނީ އެހެންވެއެވެ. މިހެންވުމުގެ ސަބަބުން، ވާހަކަދެއްކުމާއި، ކަންކަމާމެދު ވިސްނުމާއި، އިޖުތިމާއީ ގުޅުމަށާއި ތިމާގެ އަމަލުތަކަށް އޭގެ އަސަރުކުރަނީއެވެ. އޮޓިޒަމް ޖެހެން މެދުވެރިވަނީ ކޮން ސަބަބަކާހުރެކަން މިހާތަނަށް ހެދިފައިވާ ހޯދުންތަކުން ޔަގީންކަމާއެކު އެގޭކަށްނެތެވެ. ނަމަވެސް، ޔަގީނުންވެސް އެގޭކަމަކީ މިފަދަ ކުދިން އެއްދުވަހުން އަނެއްދުވަހަށް ދުނިޔޭގެ އެހެންގައުމުތަކެކޭ އެއްފަދައިން ރާއްޖޭގައިވެސް އިތުރުވަމުން އަންނަކަމެވެ.

އާދައިގެ ކުދިން ބަލާބޮޑުކުރާ މައިންނަށްވުރެ، އޮޓިޒަމްޖެހިފައިވާ ކުއްޖަކު ބަލާބޮޑުކުރާ މަޔަކު ނަފުސާނީގޮތުންނާއި ކުދިންބަލާބޮޑުކުރުމުގައި ކުރަންޖެހޭ ފިކުރުތައް ބޮޑުކަމަށް ގިނަ ދިރާސާތަކުން ދައްކައެވެ. "ކުއްޖަކު އޮޓިޒަމަށް ޖެހިފައިވާކަން އެގުމަށްފަހު، ބެލެނިވެރިޔާގެ ދައުރު ބަދަލުވެގެންދެއެވެ. އެކުއްޖާގެ ހާލަތުގާތުންބަލައި އެކަންބަލަހައްޓާމީހަކަށް ބަދަލުވެގެންދެއެވެ. އަދި ހާއްސަ ޓީޗަރަށް ބަދަލުވާން މަޖުބޫރުވެއެވެ. (އެބަހީ: އެކުއްޖާއާ މުއާމަލާތްކުރާގޮތާއި އެކުއްޖާއަށް ކަންތައް އުގަންނައިދޭގޮތަށް ބަދަލު ގެންނަންޖެހެއެވެ.) އެކުއްޖާއަށް ބޭނުންވާ ފަރުވާ ހޯދައިދެވޭނެ ގޮތަކާމެދު ވިސްނައި ފިކުރުކުރަންޖެހެއެވެ. ކަންކަމާމެދު ވަކާލާތުކޮށް ކަންތައްތައް ފަހިކުރެވޭތޯ ބަލަންޖެހެއެވެ. މިއީ (އެފަދަ ބެލެނިވެރިއަކަށް ނޫނީ) ވިސްނައިނުގަނެވޭހާ ބޮޑު ތަކުލީފަކާއި ފިކުރެކެވެ." އެމެރިކާގެ އޮޓިޒަމް ޖަމުއްޔާގެ ނައިބު ރައީސް މާގުރައިޓް ކޮލްސްޓަން ވިދާޅުވިއެވެ.

ސުޕީޗު ތެރަޕީ(speech therapy)، އޮކިޕޭސަނަލް ތެރަޕީ(occupational therapy)، އަދި ބިހޭވިއަރަލް ތެރަޕީ(behavioural therapy) ފަދަ އޮޓިޒަމް ޖެހިފައިވާ ކުއްޖަކަށް ބޭނުންވާ ޒަރޫރީ ފަރުވާތަކަކީ އަގުބޮޑު ހިދުމަތްތަކެވެ. ރާއްޖެއިން ލިބެން ނުހުންނަ ހިދުމަތްތައް ކަމުން ރާއްޖެއިން ބޭރަށް ދާން މަޖުބޫރުވެއެވެ. އެހެންވުމުގެ ސަބަބުން، މާލީ ދަތިތަކާ އެފަދަ މައިންބަފައިން ކުރިމަތިލާންޖެހެއެވެ. މީހުން ކައިރިއަށް ސަލާންޖަހަން މަޖުބޫރުވެދެއެވެ. ދަރިފުޅުގެ ކަންތައް ބެލެހެއްޓުމަށްޓަކައި ވަޒީފާއިން ކެޑި، ބެލެނިވެރިންކުރެ އެކަކު ގޭގައި ހުރުމަށް ނޫނީ ގެއަށް މީހަކު ހޯދަން މަޖުބޫރުވެއެވެ. ދިރިއުޅުމުގެ އުފަލާއި އަރާމުން އެއްކިބާވެ، ދަރިފުޅުގެ ކަންތައްތަކަށް ވަގުތުދޭންޖެހެއެވެ.

ދެމަފިރިންމެ ތާއަބަދު ދަރިފުޅުގެ ކުރިއެރުމާމެދު ވިސްނައި، ކަންތައް ރަނގަޅުކޮށް، ކުރާ ހަރަދު ދެކޮޅު ޖެއްސޭނެގޮތަކާމެދު ފިކުރުކުރަން ޖެހިދެއެވެ. އެއްކުއްޖަކަށް ސަމާލުކަންދޭތީ އެހެންކުދިން މައްސަލަޖައްސަން ފަށައެވެ. ސަކުވާކުރެއެވެ. ބަޔެއް ފަހަރަށް، ދިރިއުޅުމުގެ އާއްމު ހާލަތު ދަށަށްގޮސް، އާއިލާ ތެރޭގައި މައްސަލަޖެހެން ފަށައެވެ. އާއިލާގެ އެހެން މެމްބަރުންގެ އެހީތެރިކަމާ މަދަދު އިންތިހާއަށް އެފަދަ އާއިލާތަކަށް ބޭނުންވަނީ އެހެންވެގެންނެވެ. ނަމަވެސް، ގިނަ ބަޔަކަށް އެކަމެއް ނޭގެއެވެ. ތަރައްގީވަމުން އަންނަ ގައުމުތަކުގައި، އެއްބަޑު އެއްބަފާ މީހުންނާއި އާއިލާގެ އެހެން މެމްބަރުން އެފަދަ އާއިލާތަކާ ދުރަށްޖެހެނީ މާލީގޮތުން އެއްޗެއް ދޭންޖެހިދާނެތީވެއެވެ. ނުބައި ތަރުބިއްޔަތެއްގެ ސަބަބުން ދަރިން ހަލާކުކުރިކަމުގެ ނަންމަތިކޮށެވެ.

ރާއްޖޭގައި މިހާލަތު ބަދަލުކުރެވޭނީ
1. ކުއްޖާގެ ޅައުމުރުގައި އޮޓިޒަމް ޑައިގުނޯސް ކުރެވޭ ފަދަ މީހުން (އުފެދުމާބެހޭ ކުޑަކުދިންގެ ހާއްސަ ޑޮކުޓަރުން، އުފެދުމާބެހޭ ސައިކޮލޮޖިސްޓުން.ސައިކޭޓުރިސްޓުން އަދި އޭބީއޭ ސެޓިފައިޑް ތެރެޕިންޓުން) ބިނާކޮށްގެންނާއި؛
2. ރާއްޖޭގެ އެކި ކަންކޮޅުތަކުގައި ކުއްޖާގެ ޅައުމުރުގައި އުފެދުމުގެ މައްސަލަތަކަށް ފަރުވާދެވޭނެ ސެންޓަރުތައް (early intervention centres) ސަރުކާރާއި އަމިއްލަ ފަރާތްތައް ގުޅިގެން ގާއިމުކޮށް ގެންނާއި؛
3. އެފަދަ އާއިލާތަކުން އެކުދިންގެ ފަރުވާއަށް ކުރާ ހޭދައިގެ ސަބަބުން ދިމާވާ މާލީ ނުތަނަވަސްކަން ފިލުވާލަދިނުމަށް ސަރުކާރުން މަސައްކަތްތަކެއް ކުރަން ފަށައިގެންނާއި؛
4. ރާއްޖޭގެ އާއިލާތައް ހޭލުންތެރިކުރުވައި އެފަދަ އާއިލާތަކަށް އާއިލާގެ އެހެން މެމްބަރުންގެ އެހީތެރިކަމާއި އެއްބާރުލުން ލިބޭނެ މާހައުލެއް ގާއިމުކޮށްދީގެންނާއި؛
5. މުޖުތަމުގެ އެހެންމީހުން ހޭލުންތެރިކުރުވައި، އެފަދަ ކުދިންގެ އާއިލާތަކާމެދު ދެކޭ ނުބައި ވިސްނުން ބަދަލުކޮށް، އޭގެ ބަދަލުގައި އެފަދަ އާއިލާތަކާމެދު އަޅާލާ އެހީތެރިވެދޭ ބަޔަކަށް ހަދައިގެންނެވެ.

ގާނޫނު ތަންފީޒުކުރުމަށްޓަކައި ސަރުކާރުން އަމަލީ ޕުލޭނެއް އެކުލަވާލަންޖެހޭނެ

ޖޫން 22 ގައި ރައްޔިތުންގެ މަޖިލީހުން ފާސްކޮށް، 8 ޖުލައި ގައި ރައީސް ނަޝީދު ތަސްދީގުކުރެއްވި ނުކުޅެދުންތެރިކަން ހުންނަ މީހުންގެ ހައްގުތައް ރައްކާތެރިކުރުމާބެހޭ ބިލަކީ އެތައް ގޮތަކުން ފާހަގަކުރެވޭ ބިލެކެވެ. ފުރަތަމަ ކަމަކީ، މިވީހާ ދުވަހު ނުކުޅެދުންތެރިކަން ހުންނަ މީހުންގެ ހައްގުތައް ރައްކާތެރިކުރުމަށް ސިޔާސަތުގެ ފެންވަރުގަޔާއި އަމަލީ ފެންވަރުގައި މާ އެދެވޭ މަސައްކަތްތަކެއް ރާއްޖޭގައި ކުރެވިފައިނުވުމާއި، އެފަދަ މީހުންނާއި ކުދިން ބޭނުންވާ ޒަރޫރީ ފަރުވާތައް (ސުޕީޗު ތެރަޕީ، އޮކިޔުޕޭސަނަލް ތެރަޕީ، އަދި ބިހޭވިއަރަލް ތެރަޕީ) އެދެވޭ ފެންވަރެއްގައި ރާއްޖޭގައި ލިބެންނެތުމެވެ. ދެވަނަ ކަމަކީ، މިބިލު މިހާރު އޮތް ފެންވަރަށް އިސްލާހުކުރުމަށްޓަކައި އަމިއްލަ ޖަމުއްޔާތަކުންނާއި އެކުދިންގެ ބަލަދުވެރިން ކުރެއްވި އިހުލާސްތެރި މިންނަތް މަސައްކަތެވެ. ތިންވަނަ ކަމަކީ، މިގާނޫނުގެ ސަބަބުން މިހާރު އަމަލުކުރެވެމުންދާ ސަރުކާރުގެ ގިނަގުނަ ސިޔާސަތުތަކެއް ބަދަލުކުރަންޖެހުމާއި، އާއްމު ހިދުމަތުގެ ގޮތުގައި ބޭނުންކުރަމުން އަންނަ ވަސީލަތްތަކާއި ތަންތަނަށް ބޮޑެތި ބަދަލުތަކެއް ގެނައުމަށް އެގާނޫނު ބާރު އަޅާތީވެއެވެ.

ސަރުކާރުގެ ސިޔާސަތުތަކަށް އަންނަންޖެހޭ ބައެއް ބަދަލުތައް
1. ނުކުޅެދުންތެރިކަން ހުންނަ ކުދިންނާއި މީހުން ސަރުކާރުގެ ހަރަދުގައި އިންސުއަރަންސްގައި ބައިވެރިކޮށް، ބޭނުންވާ ފަރުވާ ލިބޭނެ މަގުތަނަވަސްކޮށްދިނުން. ރާއްޖެއިން ލިބެންނެތް ފަރުވާ އަވައްޓެރި ގައުމުތަކުން ހޯދައިދިނުން.
2. ނުކުޅެދުންތެރިކަން ހުންނަ މީހުންނާ ރައްޓެހި މާހައުލެއް ބިނާކުރުމަށްޓަކައި ދައުލަތުގެ މުއައްސަސާތަކުގަޔާއި އާއްމުތަންތަނުގައި ނުކުޅެދުންތެރިމީހުންނާ ރައްޓެހި ފާހާނާތައް ހެދުމާއި، އުދަގުލަކާނުލައި ފުރޮޅުލީ ގޮޑި ދުއްވޭގޮތަށް މަގުތަކާއި، މަގުފާހަގަތަކާއި، ޕޭމަންޓަށް ބަދަލުގެނައުމާއި، އެފަދަ މީހުންނަށް ވަދެނިކުމެވާގޮތަށް ތަންތަނުގެ ދޮރުތަކާއި ގޭޓުތަކަށް ބަދަލުގެނައުން. އަދި އެފަދަ މީހުންގެ ދުއްވާ އުޅަދު ޕާކުކުރާނޭ ހާއްސަ ތަންތަން ކަނޑައެޅުން.
3. ނުކުޅެދުންތެރިކަން ހުންނަ ކުދިންނަށް އިތުރު ކުލާސްތައް ޕުރޮވިންސްގެ ފެންވަރުގަޔާއި، އަތޮޅުފެންވަރުގަޔާއި، ރަށުފެންވަރުގައި ހެދުމާއި، ސުޕެޝަލް އެޑިޔުކޭސަން ޓީޗަރުން ތަމްރީނުކުރުން. އަދި އެފަދަ ކުދިންނާއި މީހުންނަށް ބޭނުންވާ ޒަރޫރީ ހިދުމަތްފަދަ ސުޕީޗު ތެރަޕީ، އޮކިޔުޕޭސަނަލް ތެރަޕީ އަދި ބިހޭވިއަރަލް ތެރަޕީގެ މާހިރުން ސަރުކާރުގެ ހަސްފަތާލުތަކަށް ހޯދުން.
4. ނުކުޅެދުންތެރިކަން ހުންނަ ކުދިންގެ ތެރެއިން މެއިން ސުޓުރީމު ކުރެވޭނެފަދަ ކުދިންނަށް އާދައިގެ ސުކޫލުތަކުން އެފުރުސަތު ހޯދައިދިނުމާއި އެކަމަށް ސުކޫލުގެ މެނޭޖުމަންޓުތަކަށް ހިތްވަރުދިނުން. މިހާރު ވާގޮތަކީ، އޭސްޕާޖާސް ހުންނަކުދިން ނުވަތަ އޮޓިގަމް ކުޑަކޮށް ހުންނަ ކުދިންނަކީ އާދައިގެ އެހެން ކުދިންނެކޭ އެއްގޮތަށް މެއިން ސުޓުރީމު ކުރެވިދާނެ ކުދިންނަށްވާއިރުވެސް، އެފަދަ ފުރުސަތަށް ސުކޫލުގެ މެނޭޖުމަންޓުން ޖާގަދިނުމުގެ ބަދަލުގައި ނުކުޅެދުންތެރިކަން ހުންނަ އެހެން ކުދިންނާއެކު އެއްކުލާހެއްގައި ބައިތިއްބުމެވެ.
5. ނުކުޅެދުންތެރިކަން ހުންނަ މީހުންނަށް މަލާމާތްކުރެވޭގޮތަށް ހުންނަ އިސްތިހާރާއި ވީޑިޔޯ އުފެއްދުން ހުއްޓުވުމާއި އެކަމާ ދެކޮޅަށް ފިޔަވަޅުއެޅުން.

މަތީގައި ލިސްޓުކުރެވިފައިވަނީ ބޮޑެތި ބަދަލުތައްކަމުން، އެހެން ކަންތައް ލިސްޓުކުރުމަށް ކިޔުންތެރިންނަށް ދޫކޮށްލަމެވެ. އަހަރެމެންގެ އުއްމީދަކީ ސަރުކާރުގެ ކަމާބެހޭ މުއައްސަސާތަކުން މިގާނޫނު ތަންފީޒުކުރުމަށްޓަކައި ކުރަންޖެހޭ މަތީގައި ބުނެފައިވާ ފަދަ އެހެނިހެން ކަންތައްތައް ވެސް ދެނެގަނެ، އަވަސް ފިޔަވަޅުތަކެއް އަޅާނެކަމުގައެވެ. އެކަމަށް އަހަރެމެން ހިތްވަރުދީ، ގޮވާލަމެވެ. އަދި އެކަމާ ފަސްޖެހޭ ފަރާތްތަކާމެދު ގާނޫނީ ގޮތުން ދައުވާކޮށް އެކަމުގެ މާއްދީ، މާލީ، އަދި ނަފްސާނީ ބަދަލުހޯދޭނެ ފުރުސަތު މިހާރު ލިބިފައިވާކަން އާއްމު ރައްޔިތުންނަށް ހަދާންކޮށްދެމެވެ.

ގާނޫނު ޑައުންލޯޑުކުރޭ

Developmental Disorders: Create Awareness and Formulate Laws

Developmental disorders are in rise in the country. Yet, we are too busy either formulating legal frameworks (bills and regulations) or talking about creating awareness about such. Recently a second lady returned from a seminar on autism in somewhere in US and had wanted to create awareness about autism. We do not know how far it had materialized and what goals had been achieved. Shall we think seriously about helping the needy?

Creating Awareness
Ask ourselves: why do we want to create awareness about autism and such? Is it because we want parents to identify these disorders at an early age so treatments can be sought at a young age? This brings us to the difficult question: Do we have diagnosis facilities or professionals for the job in the country? Our findings indicate that most paeds in the country either lack knowledge about development disorders or do not have expertise to diagnose disorders like autism, ppd-nos, aspergers and adhd. Even if we could diagnose them, do we have treatment facilities in Male’? Do we have developmental paeds, occupational therapists, speech therapists? Are we training parents and caretakers to deal with these children?

In the awareness programs we usually talk about how to identify children afflicted with these disorders. As a result, the public do nothing more than labeling these children or look at them differently where they previously assumed they are just typical spoilt kids. Is this what we want?

Formulating legal frameworks (bills and regulations)
In our country most of the good things are in black and white. Rights and privileges just stay there. People who do the actual works rarely consider them. Who is supervising if concerned bodies are sticking to the laws and who is taking action when they have failed? We have several laws for different issues, but ask ourselves what percentage of them are we actually implementing? Of course, we can sue a concerned body in the court of law when they have failed to afford that particular privilege stated in the law. Is this what we really want these laws for?

So, what do we really need to do?
1. We need to create awareness among parents to identify early symptoms of developmental disorders so that they can refer to professionals for advice. Simultaneously, we need to bring in experts from abroad to educate health personnel on identifying developmental disorders. Train them to carry out diagnosis.
2. We need to establish early intervention facilities throughout the country. Train and empower parents and preschool teachers with the necessary knowledge and expertise. Ministry of health must take initiatives to run or facilitate treatment facilities in all the 7 provinces.